Fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne w polityce opieki i edukacji przedszkolnej w Polsce w okresie zmiany ustrojowej. Nowy model inwestycji społecznych i aktywizacji wspólnot lokalnych.
Z przeglądu piśmiennictwa krajowego i międzynarodowego na temat funkcji organizacji non-profit w głównych europejskich modelach społecznych wynika, że dotychczasowy system społeczny oparty na szczegółowych politykach publicznych, w tym polityce opieki i edukacji przedszkolnej, zarówno w państwach Zachodu Europy, jak i w Polsce, powoli ewoluuje od tradycyjnego modelu bipolarnego (państwo-rynek) ku nowej polityce społecznej. Dlatego konieczne jest silniejsze umiejscowienie sektora tych organizacji w paradygmacie nowej polityki społecznej obok działań państwa, rynku i rodziny. Konieczne jest rozwijanie teorii politycznych i ekonomicznych leżących u podstaw tej polityki. Niezbędna jest także polityka państwa uznająca funkcję efektywnościową pełnioną przez organizacje non-profit oraz ich potencjał działań odpowiedzialnych społecznie. Analiza wyników badań i literatury zagranicznej zrealizowana w ramach projektu wskazuje na widoczny od trzech dekad rosnący udział i potencjał podmiotów społecznych w usługach opieki i edukacji przedszkolnej w państwach Europy bez względu na realizowany model społeczny.
Tymczasem w Polsce rola organizacji non-profit w polityce edukacji przedszkolnej pozostaje niedoceniona, a udział sektora społecznego jako dostawcy usług przedszkolnych pozostaje wyraźnie mniejszy niż w państwach zachodnich Europy. Niniejszy projekt dowodzi, iż przy zachowaniu odpowiednich warunków rozwojowych dla organizacji non-profit, w szczególności wdrożeniu prywatyzacji ukierunkowanej na podaż usług przedszkolnych, która wzmacnia model mieszany (welfare mix), możliwe staje się podniesienie efektywności i jakości usług przedszkolnych oraz budowa modelu zarządzania usługami społecznymi z udziałem fundacji i stowarzyszeń. W tym sensie projekt stanowi odpowiedź na słabo jak dotąd rozpoznaną w literaturze przedmiotu, debacie publicznej i praktyce politycznej rolę organizacji non-profit jako producentów usług społecznych, w tym usług przedszkolnych. Zatem projekt przełamuje bipolarny model analizowania i realizacji polityk publicznych. Ponadto wskazuje, iż w analizach dotyczących podniesienia dostępności i jakości usług społecznych należy skupić się nie tylko na aspekcie ekonomicznym przebudowy sfery społecznej, który oznacza zawężenie problematyki do narzędzi i rozwiązań redukujących nakłady na szczegółowe polityki publiczne. Podejście kosztowe bowiem, tak charakterystyczne w obecnych warunkach kryzysu finansów publicznych w Polsce w polityce opieki i edukacji przedszkolnej, pomija sektor non-profit. Według tej koncepcji organizacje non-profit, z uwagi na wysoki poziom finansowania publicznego nie wymagają osobnego rozpatrywania i są traktowane łącznie z sektorem for-profit. Projekt wykazał, że równie ważna dla budowy powszechnego systemu przedszkolnego, w którym uczestniczą podmioty ze wszystkich sektorów w ramach modelu mieszanego, jest pomijana dotąd problematyka implementacji polityk publicznych. Zgodnie z tym podejściem, centralnym zagadnieniem pozostaje sposób produkcji i dostarczania usług społecznych, ich jakość oraz operatorzy, a organizacje non-profit zostają wpisane w trójkąt dobrobytu (welfare triangle) i razem z pozostałymi podmiotami (państwem-rynkiem-rodziną) zaspokajają potrzeby zbiorowe, w tym w zakresie instytucjonalnej opieki nad dzieckiem i wczesnej edukacji.
Wyniki projektu, wykorzystując przykład analizowanej polityki publicznej, wprowadzają więc nową jakość w analizach dotyczących modelu społecznego w Polsce, która zasadza się na zasadzie wielosektorowości i rozwoju systemu z różnorodnością podaży usług. Dlatego też ustalenia projektu mogą być przydatne w procesie przebudowy modelu zarządzania edukacją przedszkolną zgodnie z koncepcją nowej polityki społecznej, w której organizacjom non-profit przypadają znaczące funkcje w formułowaniu celów i dostarczaniu usług społecznych ukierunkowanych na inwestycje społeczne.
Ponadto problematyka roli organizacji non-profit w polityce opieki i edukacji przedszkolnej w Polsce po 1989 r. posłużyła w projekcie uwypukleniu ścisłych związków między tą problematyką a kilkoma współczesnymi wyzwaniami, stojącymi przed polską polityką społeczną. Te szersze wątki to m.in. łączenie ról zawodowych z rodzinnymi, wpływ edukacji przedszkolnej na dzietność kobiet i jakość kapitału ludzkiego oraz rola edukacji przedszkolnej w wyrównywaniu szans edukacyjnych dzieci pochodzących z różnych środowisk, a także pozaopiekuńcze funkcje placówek przedszkolnych.
Z kolei wyniki badań projektowych dotyczące sytuacji zawodowej nauczycieli zatrudnionych w przedszkolach non-profit rzuciły nowe światło na początkową fazę procesu wykorzystywania przez władze lokalne ograniczeń finansowych do pozbawienia części nauczycieli uprawnień z tytułu Karty Nauczyciela. Badania rodziców dzieci uczęszczających do przedszkoli non-profit zdefiniowały natomiast typy partycypacji odbiorców i użytkowników usług przedszkolnych. Problematyka uczestnictwa rodziców i sytuacja nauczycieli w zależności od typu organu prowadzącego placówkę oświatową to obszary, które wymagają dalszych badań i analiz oraz powinny zostać włączone do głównego nurtu badań edukacyjnych. Uważam, że ich eksploracja jest nieunikniona ze względu na postępujące ograniczenia w zakresie finansowania edukacji przez samorządy, dalszego komplikowania sytuacji nauczycieli na rynku pracy, wskutek przemian demograficznych (spadek liczby uczniów), a także nasilenia zróżnicowania potrzeb i oczekiwań społecznych w zakresie instytucjonalnej opieki nad dziećmi.
Projekt finansowany przez Narodowe Centrum Nauki (UMO-2011/01/N/HS5/04505)
